Tản mạn về CÁI MẶT

   Con người có cái mặt là quan trọng nhứt. Thật vậy, nếu lấy cái mặt bỏ đi, tất cả những gì còn lại trên thân thể sẽ không dùng vào đâu được hết và cũng không còn tồn tại được nữa. Không có mũi để thở, không có miệng để ăn… con người không có cái mặt là kể như tiêu tùng!

   Trước khi bàn về cái mặt, xin mở dấu ngoặc để vinh danh Tiếng Việt: phần lớn những gì nằm trên cái mặt đều bắt đầu bằng chữ m, trên thế giới chưa có thứ tiếng nào như vậy hết! Đây, hãy nhìn xem trên mặt có: mắt, mũi, miệng-mồm, môi, má. Ở mắt có mày, có mi, có mí mắt, rồi mắt mụp, mắt mọng nước, mắt mơ màng, mắt mơ mộng, mắt mờ, mắt mù. Qua tới mũi, ngoài mũi ra không thấy chữ m nào khác dính vào. Có lẽ tại cái mũi nó cứng khư, không linh hoạt. Ấy vậy mà cái mũi và chân mày lại được đi kèm với cái mặt để hỗ trợ cho tiếng mặt, trong từ ngữ thông thường: mặt mũi, mặt mày, làm như nếu nói “mặt” không, phát âm nghe trơn lùi, nhẹ hểu không lọt lỗ tai! Cho nên người ta nói mặt mũi bơ phờ, mặt mày hốc hác, chớ ít nghe mặt bơ phờ, mặt hốc hác. Bây giờ tới miệng, thì có môi, có mép, rồi mồm mép, môi miếng, miệng méo, miệng móm, mím môi, mếu máo, mấp máy, bú mớm, mút mấp. Đến má, thì ngoài “mụt mụn” chỉ có “mi một cái” là còn thấy chữ “m” nhè nhẹ phất phơ…. Tiếng Việt hay quá!

   Trở về với Cái Mặt. Ông Trời, khi tạo ra con người, ban cho Cái Mặt là một ân huệ lớn. Nhờ có Cái Mặt mà con người nhận ra nhau, chồng nhận ra vợ, con nhận ra cha, biết ai là bạn ai là thù… Thử tưởng tượng một ngày nào đó bỗng nhiên không ai còn Cái Mặt nữa. Nếu có sống được nhờ một sự nhiệm mầu nào đó, thử hỏi con người lấy gì để nhận diện nhau? Chồng vợ, cha con, bạn thù gì đều loạn xà ngầu. Vậy là loạn đứt đi thôi! Cho nên xưa nay, người ta coi trọng Cái Mặt lắm. Có người còn nói: “Thà chịu mất mạng chớ không bao giờ để cho mất mặt”! Vì vậy, rủi có ai lỡ lời chạm tự ái một người nào thì người đó thấy bị… mất mặt, liền đưa một nắm tay lên hăm he: “Thằng đó, bộ nó giỡn mặt tao hả? Tao phải dằn mặt nó một lần cho nó biết mặt tao.”

   Bởi vì Cái Mặt nó nặng ký như vậy cho nên khi nói về một người nào, người ta chỉ nhắm ngay vào cái mặt của người đó để mà nói. Nếu ghét thì gọi “cái bảng mặt” (Cái mặt mà như tấm bảng thì thiệt tình thấy chán quá! Thường nghe nói : “Cái bảng mặt thằng đó tao coi hổng vô!”) Nếu hơi khinh miệt thì gọi “cái bộ mặt” (“Thằng này có bộ mặt ăn cướp!”). Còn khi thương thì cái mặt trở thành “cái gương mặt” (“Em có gương mặt đẹp như trăng rằm!”)  Chưa hết! Khi nổi giận muốn… hộc máu, người ta cũng chỉ nhắm vào cái mặt của đối thủ chớ không chỗ nào khác để “dộng một đạp” hay “cho một dao” hay “phơ một phát” hay…“tạt một lon ác-xít”! Bởi vậy, xưa nay những người có “nợ máu” lúc nào cũng sợ bị “nhìn mặt trả thù”, và hồi thời chống Pháp, những điềm chỉ viên đi nhìn mặt “quân phản loạn” đều lấy bao bố trùm đầu để giấu mặt!

   Con người, khi nhìn người khác, lúc nào cũng bắt đầu ở cái mặt (Chỉ có người không bình thường mới nhìn người khác bắt đầu ở cái chân hay cái bụng hay cái lưng!). Ở đó - ở cái mặt – ngoài cái đẹp cái xấu ra, còn hiện lên “cái mặt bên trong” của con người. Các nhà văn gọi là “nét mặt”, nghe trừu tượng nhưng suy cho kỹ nó rất đúng. Bởi vì chỉ có cái mặt là vẽ được cái nội tâm của con người thật đầy đủ. Cho nên mới có câu “Xem mặt mà bắt hình dong” (hình dong ở đây là cái hình dong giấu kín bên trong con người). Cho nên, trên sòng bài, các con bạc thường “bắt gân mặt” nhau để đoán nước bài của đối thủ. Cho nên mấy “chiêm tinh gia” lúc nào cũng liếc sơ cái mặt của thân chủ trước khi nâng bàn tay lên xem chỉ tay, để định mức coi “thằng cha này nó sẽ tin mấy phần trăm những gì mình nói”! Thì ra, đời người không nằm trong lòng bàn tay như mấy “thầy” đó nói, mà nó nằm ngay trên nét mặt!

   Bởi cái mặt nó phản ảnh con người nên hát bội mới “dặm mặt” sao cho đúng với cái “vai”. Để khi bước ra sân khấu, khán giả nhận ra ngay “thằng trung, thằng nịnh, thằng hiền, thằng dữ”. Ngoài đời, không có ai dặm mặt, nhưng vẫn được người khác “nhận diện” là thằng mặt gà mái, thằng mặt cô hồn, thằng mặt mẹt, mặt mâm, mặt thớt, mặt hãm tài, mặt đưa đám, mặt trù cha hại mẹ, mặt mo…