ĐAU VAI - THỂ DỤC BUỔI SÁNG - PHA TRÀ
|
||
Video: TẬP THỂ DỤC BUỔI SÁNG TẠI HÀ NỘI
|
||
ĐAU
VAI
Đôi vai của chúng ta quan trọng lắm, vai gánh việc nước, vai vác việc nhà, vai vác ngà voi (các bác làm việc t́nh nguyện cho hội đoàn, nhà thờ, chùa…) Tiếc thay, vai lại hay đau khi ta có tuổi.
Cấu
trúc của Vai
Vai được tạo thành bởi 3 xương
(các xương bả vai, quai xanh, và cánh tay), 4
khớp, và 4 bắp thịt (supraspinatus, infraspinatus,
subscapularis, và teres minor).
Cấu trúc đặc biệt của vai giúp vai
rất di động, khiến ta làm được
đủ mọi việc với hai cánh tay. Nhưng chính
sự linh hoạt này lại khiến vai dễ tổn
thương, và ta hay bị vấn đề ở vai
khi có tuổi.
Bốn bắp thịt gắn vào vai có nhiệm
vụ giữ cho vai được vững, nối
kết với nhau, tạo thành một “khoen quay” (rotaror
cuff). Theo thời gian, khoen quay ấy dễ bị
tổn thương (injury) hoặc thoái hóa (degeneration).
Đầu của bắp thịt supraspinatus (gọi là
“gân”, tendon), nằm giữa hai đầu xương
bả vai phía trên, và xương cánh tay phía dưới,
nên sau, dễ viêm sưng do hai xương này, trong lúc
chuyển động, chèn ép nó. Viêm gân, ta gọi “tendinitis”.
Thực ra, để che chở cho đầu gân
supraspinatus chạy giữa 2 xương, có một
bọc chất nhờn, gọi là “bursa”, nằm ngay
phía trên gân supraspinatus, cũng trong khe nhỏ giữa
hai đầu xương bả vai và cánh tay. Ở
nhiều người, sau những năm tháng bị hai
đầu xương chèn ép cùng với dây gân
supraspinatus, bọc chất nhờn này chịu vạ lây,
cũng viêm, gọi là “bursitis”. Vậy, viêm gân
supraspinatus, tức “tendinitis”, và viêm bọc chất
nhờn làm đệm, “bursitis”, hay đi chung
với nhau.
Tại
sao Vai lại đau?
Ở người lớn chúng ta, các tổn thương
hoặc sự thoái hóa của “khoen quay” (rotator cuff)
là nguyên nhân gây đau vai nhiều nhất. Gánh
nặng của cuộc đời, đè măi lên vai ngày
này sang ngày khác, khiến các dây gân tạo thành
“khoen quay” yếu dần, thoái hóa và dễ rách. Do
thế, người trên 40 tuổi hay đau vai, tuy không
đau nhiều. (Người dưới 40, nếu
đau vai, thường do những chấn thương
nặng, như té ngă, bị đánh, và đau rất
dữ). Nguyên nhân hay gây đau vai thứ nh́ là viêm gân và viêm bọc chất nhờn. Khi khoảng cách giữa hai đầu xương bả vai phía trên, và xương cánh tay phía dưới hẹp lại, dây gân đầu bắp thịt supraspinatus, chạy trong khe hở này, bị chèn ép, trở nên viêm, và gây đau (tendinitis). Bọc chất nhờn “bursa”, nằm ngay phía trên gân supraspinatus, cũng trong khe nhỏ giữa hai đầu xương bả vai và cánh tay, hay bị viêm theo (bursitis). Thế nên, bạn đau vai, sau khi thăm khám, bác sĩ bảo bạn bị “tendinitis” (viêm gân), và “bursitis” (viêm bọc chất nhờn bursa), cũng không có ǵ khó hiểu. Cho tiện, chúng ta hay gọi chung cả hai t́nh trạng là “hội chứng chèn ép” (impingement syndrome).
Những nguyên nhân ở ngay tại vai gây đau
vai khác, hiếm xảy ra hơn: trật khớp,
hoặc găy xương do chấn thương, bệnh
khớp thoái hóa (osteoarthritis), bệnh gout, bệnh
rheumatoid arthritis, lupus, psoriasis, nhiễm trùng khớp, ...
Những cơ quan gần vai, khi có vấn đề, gây đau, cái đau cũng có khi cảm thấy ở vai. Chẳng hạn, đau do bệnh xương sống cổ, đau do các cơn đau tim (angina), hoặc chết cơ tim cấp tính (heart attack), do ung thư phổi phía trên gần nơi vai, đau do bị sạn túi mật,... Trường hợp này, đau vai là cái đau lan truyền từ một cơ quan khác (referred pain).
Hỏi
bệnh
Bạn yên tâm, khi lắng nghe và hỏi bệnh
bạn để truy t́m nguyên nhân chứng đau vai
của bạn, bác sĩ đă sẵn trong đầu
những định bệnh phân biệt, những nguyên
nhân nguy hiểm và quan trọng trước, rồi
mới đến những nguyên nhân ít quan trọng hơn.
Lấy thí dụ, đau lan truyền từ
chỗ khác đến vai nên được ta nghĩ
đến trước, v́ có thể do một bệnh
nguy hiểm. Đau vai đă đành, nhưng các
triệu chứng khác như đau cổ (neck pain), tê
vai và tay, hoặc đau ngực, đau bụng, các
triệu chứng thuộc đường hô hấp,...
cũng nên được ta đặc biệt chú ư.
Đau do nguyên nhân ngay tại vai, khác với cái
đau lan truyền từ chỗ khác đến, thường
nó đau hơn khi ta chuyển động vai và tay.
Nếu bạn bảo: “Bác sĩ, ôi cha, vai tôi nó nhói
đau, mỗi khi tôi giơ tay vói lấy đồ
đạc để trên cao, hạ tay xuống th́
bớt”, bác sĩ thở phào, nhẹ nhơm, v́ nguyên
nhân gây đau của bạn nằm ngay tại vai.
Nhiều phần là bạn bị “hội chứng chèn
ép” (impingement syndrome), khi giơ tay cao, khe hở
giữa xương bả vai và xương cánh tay
hẹp lại, chèn dây gân supraspinatus và bọc
chất nhờn bursa gây đau.
C̣n nếu bạn kể: “Dạo này gắng
sức chạy nhảy ngoài sân tennis, tôi hay thấy
ngực trái rêm rêm, vai trái cũng đau, vào ngồi
nghỉ vài phút mới dễ chịu, có hôm đành
phải bỏ ra về. Tôi cầm vợt tay phải,
có cầm bằng tay trái đâu”, ấy chết, ta nên
nghĩ đến những cơn đau tim, do bệnh
hẹp tắc động mạch tim, tạo đau
ngực lan truyền lên vai.
Như mọi cái đau khác, về câu chuyện
đau vai, xin bạn kể cái đau bắt đầu
làm phiền bạn từ bao giờ, bao lâu nó xảy
ra một lần, và thường trong trường
hợp nào, mỗi lần nó đến nó kéo dài bao lâu,
bạn đau đích xác ở đâu, cái đau nó như
thế nào, có triệu chứng ǵ khác đi kèm cơn
đau, khi đau bạn làm ǵ cho bớt đau,... (thú
thực, bác sĩ nào cũng thích những vị
kể bệnh có duyên, mạch lạc). Đau vai do
những nguyên nhân ngay tại vai hay khiến ta đau,
hoặc đau nhiều hơn, khi thực hiện
những công việc thường làm hàng ngày, như
chải đầu, mặc áo, quài tay ra sau lấy ví
từ túi quần, để cài sú-chiêng (bra strap),...
Những công việc này, trước có ǵ đâu, nay
v́ đau vai, trở thành khó làm. Đau cũng hay
xảy ra về đêm, khiến ta khó ngủ, nhất
là khi nằm nghiêng bên phía vai đau. Cử động
của tay và vai yếu hoặc không thực hiện
được là những triệu chứng khác
của vấn đề gây đau nằm ngay tại
vai. Nếu bị chấn thương nơi vai, xin bạn kể đích xác chấn thương đă xảy ra như thế nào. Sức khỏe của bạn, ngoài cái đau vai, trước giờ vẫn tốt, hoặc bạn có bị thêm những bệnh ǵ khác. A, c̣n công việc hàng ngày và những thú vui của bạn, cũng xin kể kỹ, để xem, có những hoạt động nào khiến vai bạn dễ bị tổn thương hay không, chẳng hạn nâng tạ nặng và cố nâng cho cao mỗi ngày, có thể làm vai tổn thương, tạo “hội chứng chèn ép”. Thăm
khám
Sự thăm khám vai đau tỉ mỉ lắm,
không dễ như ta tưởng, sờ sờ nắn
nắn mấy cái là xong. Quí biết mấy, khi đi
khám bác sĩ, bạn ăn mặc giản dị, và
trong lúc ngồi chờ trong pḥng khám, bạn đoán
với vấn đề của ḿnh, bác sĩ sẽ
khám ở đâu, rồi sửa soạn sẵn cho bác
sĩ.
Nh́n dễ nhất, nên khi khám vai, bác sĩ nh́n
trước, xem hai vai bạn có đều nhau không,
hay vai to vai bé do các bắp thịt vai bị teo nhỏ,
vai có sưng đỏ,... Xong, bác sĩ sẽ khám
cổ, ngực và bụng, xem chúng có ǵ lạ, gây
đau lan truyền đến vai bạn ? Sau đó, vai sẽ được khám kỹ, các khớp sẽ được sờ nắn xem có chỗ nào đau, và bạn sẽ được yêu cầu chuyển động vai, tự ư (active range of motion) hoặc thụ động với sự hướng dẫn của bác sĩ (passive range of motion) theo mọi chiều, để xem chiều chuyển động nào bị kém và gây đau. Một số cách khám đặc biệt sẽ được làm, tùy trường hợp (forced forward flexion, forced passive internal rotation, Yergason test, testing for glenohumeral instability,...) Rồi, sức mạnh của các bắp thịt (muscle strength), cảm giác của da (sensation) và các phản xạ thần kinh ở tay cũng được lượng định, xem có ǵ bất thường.
Phim
chụp
Không phải trường hợp đau vai nào cũng
cần chụp phim bạn ạ. Bao giờ cũng
vậy, phim chụp chỉ dùng để hỗ
trợ cho những suy luận trong đầu bác sĩ,
và để hướng dẫn sự chữa trị,
không nên hy vọng ǵ nhiều vào phim chụp khi ta chưa
có một định bệnh sơ khởi ǵ trong
đầu (có ǵ thay thế được đầu
óc người bác sĩ ?)
Phim chụp xương vai (X-rays) rất cần
trong trường hợp bạn bị chấn thương
(trauma), và khi ta nghi ngờ có viêm khớp (arthritis),
hoặc ung thư từ nơi khác chạy đến
vai,... Nghi ngờ đau vai chẳng phải là do nguyên
nhân nằm ngay tại vai, nhưng do đau lan
truyền từ cổ ư, ta chụp phim xương
sống cổ (cervical spine X-ray) xem sao. Nghi ngờ cái
đau lan truyền từ ngực tới? ta chụp
phim ngực (chest X-ray) nhé, lỡ biết đâu trong
ngực có ung thư phổi hay bướu ǵ khác làm
bạn đau vai. Các phim chụp đặc biệt như Cat scan, MRI, arthrography (chích thuốc cản quang vào khớp rồi chụp phim), cho ta thấy rất rơ những cơ cấu trong vai, những phần phim chụp xương vai không thấy được, xem thực sự phần nào của vai bị hư hoại. Song những phim chụp đặc biệt này chỉ cần thiết khi triệu chứng đau vai vẫn làm phiền bạn hoài, và bác sĩ chuyên khoa Xương (orthopedist) muốn đem bạn đi mổ.
Chữa trị đau Vai
Bạn cũng biết, bệnh nào cũng thế,
ta cốt trị cái gốc. T́m ra nguyên nhân gây đau
vai, chữa được nguyên nhân này, đau vai
tất bớt. Nắm vững cơ thể học
của vai, có sẵn những định bệnh phân
biệt gây đau vai trong đầu, hỏi bệnh
kỹ, thăm khám tỉ mỉ, nhiều phần bác sĩ
sẽ t́m ra nguyên nhân chứng đau vai của
bạn.
Không kể những nguyên nhân từ xa gây đau
lan truyền đến vai, trong những thứ nằm
ngay tại vai gây đau, tổn thương hoặc
sự thoái hóa của khoen quay (rotator cuff) là nguyên nhân
hay làm vai của bạn đau nhất. Thứ đến
là “hội chứng chèn ép”. Ở đây, chỉ
xin đề cập đến sự chữa trị
của hai nguyên nhân hay gây đau vai này.
Trong những trường hợp vai mới đau,
ta có thể dùng những thuốc chống viêm không có
chất steroid (nonsteroidal antiinflammatory drugs) như Advil,
Motrin, Naprosyn,... cho bớt đau. Những phương
pháp vật lư trị liệu (physical therapy) cũng có
thể giúp bạn bớt đau, đồng thời
bạn được hướng dẫn tập
những thế thể dục giúp vai làm lại
được những cử động đă
bị giới hạn. Tập để làm mạnh
những bắp thịt quanh vai c̣n tốt, hầu gánh
vác bớt những công việc cho vai, cũng là
một trong những mục đích của vật lư
trị liệu.
Nếu bạn đau nhiều, nên không tập tành
được những thế thể dục chỉ
dẫn bởi người chuyên viên vật lư trị
liệu (physical therapist), bác sĩ sẽ chích vào vai
bạn một thuốc có chứa chất steroid, để
làm giảm những viêm sưng trong vai, giúp bạn
bớt đau. Nếu cần, cứ mỗi 3 tháng có
thể chích một mũi, nhưng không nên quá 3
lần.
Thường, sau 3-6 tháng chữa trị như trên
song không kết quả, bạn vẫn đau nhiều,
và không làm việc được như xưa, ngay
cả những công việc cần thiết thường
ngày, đă đến lúc ta phải nhờ bác sĩ
chuyên khoa Xương giải phẫu cái vai đi thôi.
Thường, bác sĩ sẽ gọt bớt đầu
xương bả vai phía trên (acromioplasty), để
khe hở giữa hai đầu xương bả vai và
xương cánh tay được rộng ra, khiến
khoen quay cùng các dây gân của nó hết bị chèn ép.
Ngày nay, phẫu thuật có thể thực hiện
được qua một ống soi (arthroscopic
acromioplasty), và tiện, bác sĩ sẽ dùng ống soi
để xem xét các cơ cấu khác của vai, không
chừng c̣n có ǵ khác trục trặc.
Đau vai hay xảy ra lắm, khi ta trên 40 tuổi.
Chỉ v́ vai giúp ta nhiều việc, ta dùng đến
nó luôn, nên nó dễ tổn thương. Đau vai thường
do nguyên nhân ngay tại vai, nhưng cẩn thận, có
khi do một vấn đề khác nguy hiểm hơn.
Thăm khám vai, do thế, cần tỉ mỉ. Sự
chữa trị đau vai sẽ tùy nguyên nhân gây đau
ta t́m ra.
Bs
Nguyễn Văn Đức
|
||
Đêm nào mất ngủ, cứ tới đây... Một tờ báo Mỹ có kể một câu chuyện về một người đi ăn trộm, đang ṃ mẫm trong bóng tối bỗng đụng chạm làm rơi một món đồ ǵ đó, khiến ông chủ nhà thức giấc. Anh ăn trộm hoảng quá, đứng chết trân tại chỗ, chờ chủ nhà gọi 911. Nhưng bất ngờ, ông chủ nhà chỉ rên rỉ và nói: - Ăn trộm hả? Muốn lấy ǵ th́ lấy đi. Nhưng, trước khi đi, đưa giùm tôi lọ thuốc phong thấp ở trên bàn đó và một ly nước nữa. Tôi đang đau quá, không dậy nổi. Anh ăn trộm chưng hửng một lúc, nhưng rồi cũng
đưa lọ thuốc và nước cho chủ nhà
xong rồi chậm răi nói: Ông chủ nhà vừa rên vừa hỏi: Anh ăn trộm viết tên thuốc rồi
đưa cho ông chủ nhà vừa nói: Nói xong, anh ăn trộm ra mở cửa đi về. Ông
chủ nhà nói với theo:
|
||
PHA TRÀ
|
||
|
||
Nguyễn Mạnh Thường (sưu tầm)
|
||
Cám ơn quí vị đă theo dơi chương tŕnh của Diễn Đàn Giáo Dân Xin Thiên Chúa chúc phúc lành đến quí vị.
|