SỰ
THĂNG TRẦM CỦA TUỔI GIÀ
Khi vui th́ muốn sống lâu,
Khi buồn lại muốn thác mau cho rồi.
Ước vọng sống lâu đă là điều
mong muốn của con người từ ngàn xưa. Nó
đứng trên cả tiền tài, danh vọng, đông con
nhiều cháu. Chả thế mà thứ dân khi gặp nhau th́
trang trọng chúc bách niên giai lăo là thỏa măn rồi. C̣n
vị quyền cao phủ chùm đất nước th́ không
bằng ḷng với bách niên, mà đ̣i dân đen phải
tung hô vạn tuế! vạn tuế! hoặc muôn năm! muôn
năm!
Nhưng trăm người trăm ư, cho nên Á Đông ta có
quan niệm “đa thọ, đa nhục”. Chateaubriand ví
tuổi già như con tầu đắm. Horace than phiền:
tuổi già buồn nản đang đến, giă từ
những nụ cười vui, những t́nh yêu nồng nàn
và những giấc ngủ an lành. C̣n Hippocrate th́ so sánh
tuổi với bốn mùa mà già là mùa đông băng giá.
Có lẽ là khi về già, con người, giống như
mọi sinh vật khác, đều chịu những thay
đổi về cấu tạo, về chức năng,
đưa tới đau yếu, bệnh hoạn, mất
sinh lực và ư chí. V́ vậy, người già cho rằng
sống lâu mà suy yếu, thiếu thốn, chẳng qua cũng
chỉ như cây tầm gửi, là gánh nặng cho gia đ́nh
và xă hội rồi chuốc cái nhục vào thân.
Rơ thực là: Khi vui th́ muốn sống lâu, Khi buồn
lại muốn thác mau cho rồi.
Nhân dịp tuổi thọ sắp tăng thêm một
đơn vị, chẳng biết ḿnh nên buồn hay nên
vui. Thôi th́ để biết người, biết ḿnh, chúng
tôi xin cùng quư vị ôn lại vài nét thăng trầm
tuổi thọ của con người, lướt qua
một phần phong tục tập quán của vài thời
đại đă qua.
Người
già Việt Nam
Phong tục Việt Nam vốn trọng người già.
Ta thường có câu nói: “Triều đ́nh thượng tước, Hương
đảng thượng xỉ.” Có ư nói là ở nơi
triều đ́nh th́ chức tước cao được
ngồi trên, c̣n tại chốn đ́nh trung hương
đảng th́ người cao tuổi được coi
trọng hơn. V́ được quư trọng nên dân ta
đă có nhiều tục lệ tốt đối với
người già.
Trong gia đ́nh, Tết đến, con cháu tụ
họp trước là để cúng bái gia tiên, sau là chúc
tuổi thọ ông bà cha mẹ. Tăng thêm một tuổi
là thêm thọ, một điều mà ai cũng mừng, cũng
nhắc nhở chờ đợi:
“Bà lăo nằm tính tuổi sắp thêm năm” (Anh Thơ)
Trẻ con cũng sốt ruột chờ đợi
để được mừng tuổi, bằng tiền
mặt phong bao, bằng những lời khen tặng hay ăn,
chóng lớn.
Ngoài xă hội, nhất là nơi thôn ấp, các
vị cao niên từ 50 tuổi trở lên th́ được
xếp vào hạng bô lăo, trên cả các hương
chức quyền thế tại địa phương.
Trong số bô lăo, cụ nào cao tuổi hơn cả
th́ được tôn vinh là các Cụ Thượng, thường
là trên 80.
Tuổi 40 được mở tiệc tứ
tuần đại khánh; 60 tuổi trở lên th́ các
cụ đă ăn mừng thọ, từ tiểu thọ,
trung thọ rồi đại thọ ở tuổi ngoài 80.
V́ quan niệm tuổi thọ là tuổi Trời ban
cho, nên các vị cao tuổi đều được kính
trọng. Ra đường, gặp người già là
mọi người phải cúi đầu chào hỏi cho
lễ phép, phải nhường bước, phải nhường
chỗ ngồi, phải đứng lên khi bô lăo xuất
hiện, không được ngắt lời bô lăo khi
thảo luận. Chương tŕnh giáo dục từ
lớp Đồng Ấu đă có những bài học Luân
Lư chỉ dạy học tṛ cung cách đối xử
với người lớn tuổi.
Trong làng xă th́ có những tục rước lăo,
tiệc yến lăo. Người già mặc quần áo đẹp,
con cháu ôm cơi trầu, điếu ống theo hầu,
được dân làng mang cờ quạt, vơng cáng với
trống chiêng tới đón mời lên Đ́nh để
hương chức và dân chúng chiêm ngưỡng, chúc
tụng rồi dự yến tiệc. Mà yến tiệc th́
các cụ chỉ dùng một ít, c̣n lại lấy phần
về chia cho người trong tộc họ, hàng xóm để
cùng hưởng lộc nhân dân.
Các cụ Ông cụ Bà đều được rước
đón, nhưng tại nhiều địa phương,
cụ bà không tham dự v́ các cụ vẫn theo lời
dạy từ ngàn xưa là đàn bà con gái không dính líu vào
việc làng, việc nước. Các bà mẹ Việt Nam
bao giờ cũng khéo lo xa.
Ngoài ra, các cụ c̣n được làng xă dành cho
một số quyền lợi về công điền, địa
thổ, được miễn trừ hết sưu
dịch. Quan niệm “kính già, già để tuổi cho”
rất phổ biến. Vả lại, kính lăo đắc
thọ, mọi người cũng mong là khi ḿnh đạt
tới tuổi thọ đó sẽ được hưởng
những vinh dự tương tự.
Cũng như người Trung Hoa, xă hội ta vẫn
coi gia đ́nh là một đơn vị nền tảng
với tôn ti trật tự rơ rệt. Chủ gia đ́nh là
người cao tuổi nhất, có toàn quyền quyết
định về mọi sinh hoạt của thành viên. Con
phải tuân theo lời bố, vợ phục tùng chồng,
em phải nghe lời anh, và nàng dâu mới về là người
chịu nhiều thiệt tḥi, hành hạ từ nhà
chồng. Nhưng khi đă tới tuổi cao th́ uy
quyền của bà ta cũng tăng đối với con cháu
và có cơ hội hành hạ nàng dâu như bà đă
từng bị đối xử khắt khe khi xưa.
Việc dựng vợ gả chồng hoàn toàn do người
cao tuổi sắp đặt: cha mẹ đặt đâu
con ngồi đó. Khi bố mẹ thất lộc th́ người
trai trưởng nắm quyền hành: quyền huynh thế
phụ.
Nhờ con cái thấm nhuần tư tưởng “Công
Cha như núi Thái Sơn, Nghĩa Mẹ như nước
trong nguồn chẩy ra.” Cho nên người già
Việt Nam đều sống với gia đ́nh và
được thân nhân chăm sóc, phụng dưỡng
cho tới khi măn phần. Chỉ khi nào v́ quá nghèo lại
không có thân nhân th́ họ mới phải vào trong các nhà dưỡng
lăo do chính quyền hay các hội từ thiện tư nhân
tài trợ.
Hiện
trạng người già
Trong thế kỷ vừa qua, vấn đề người
già đă là mối ưu tư lớn của mọi người.
Sự gia tăng dân số kèm theo nhiều khó khăn
của lớp người này trên thế giới đă
được các quốc gia và tổ chức Liên
Hiệp Quốc đặc biệt lưu tâm t́m biện pháp
giải quyết giúp đỡ. Số người trên 60
tuổi đă mau chóng chiếm tỷ lệ cao trong
tổng số dân cư trên thế giới, mà nhóm người
trên 80 tuổi lại tăng lên mau nhất. Điều
đáng ngại là sự gia tăng này lại xẩy ra
nhiều hơn ở các quốc gia đang mở mang, chưa
đủ phương tiện ứng phó.
Hiện nay số người cao tuổi trên toàn
thế giới là gần sáu trăm triệu. Tới năm
2020, số này ước lượng có thể sẽ tăng
lên một tỷ. Lư do sự gia tăng này gồm có
việc giảm số tử vong do các bệnh truyền
nhiễm, cải thiện điều kiện vệ sinh,
dinh dưỡng, nhà ở, các phương pháp pḥng
ngừa bệnh, khám phá ra thuốc kháng sinh. Sự gia tăng
tuổi thọ là dấu hiệu của sự tiến
bộ cũng như sự hoàn tất sinh học quan
trọng trong thế kỷ XX.
Người cao tuổi phải được coi như
một nguồn lợi quư giá chứ không phải là gánh
nặng cho xă hội, v́ họ sẽ c̣n đóng góp
nhiều cho đất nước bằng những kiến
thức, kinh nghiệm của họ. Căn cứ trên quan
niệm đó, Liên Hiệp Quốc đă kêu gọi toàn
thế giới lưu tâm tới những khó khăn đang
ám ảnh người cao tuổi, đồng thời cũng
đề nghị nhiều chương tŕnh để
bảo đảm sự an toàn về kinh tế, xă hội
của khối người quan trọng và cần thiết
này, cũng như tạo cơ hội cho họ đóng góp
vào sự phát triển của mỗi quốc gia.
Liên Hiệp Quốc đề nghị một số
nguyên tắc để giúp đỡ người cao
tuổi như: họ phải có cơ hội được
sử dụng dễ dàng về thực phẩm, nước
uống, nhà ở, chăm sóc y tế, việc làm và có
một đời sống an toàn; họ phải được
sử dụng các dịch vụ pháp lư, các phương
tiện giáo dục, văn hóa, giải trí để phát
triển mọi tiềm lực; phải được
sống trong vinh dự, không bị khai thác, lợi dụng
và được đối xử b́nh đẳng.
Ngoài ra, các quốc gia cũng cần tạo môi trường
thuận lợi để khích lệ dân chúng dành dụm
tiền cho tuổi về già; khuyến khích mọi lứa
tuổi tham dự vào các chương tŕnh, cũng như các
cơ cấu đầu năo có quyền quyết định
chính sách chung; tăng cường các biện pháp và cơ
chế để bảo đảm là người về hưu
không rơi vào t́nh trạng nghèo khó, v́ họ đă có công
đóng góp nhiều cho sự phát triển quốc gia khi trước.
Về phần ḿnh, người cao tuổi có lẽ cũng
cần hành xử làm sao để sống cuộc đời
cuối với nhiều tích cực hơn.
Kết
luận
Trong một dịp luận đàm với vị Thượng
Bô Lăo 86 tuổi ở thành phố Houston, người
viết có hỏi thăm cụ là với bí quyết ǵ mà
cụ trông vẫn phong độ cả về thể xác
lẫn tâm hồn; lại mỗi ngày vẫn lái xe
đưa người này người khác đi công
việc, vẫn tham dự các sinh hoạt chung, đôi khi
lại c̣n đi múa đôi mỗi cuối tuần. Th́
cụ trả lời: “Nào có bí quyết ǵ đâu. Ông
cứ chịu khó về giở lại những trang sách
của cuốn Luân Lư Giáo Khoa Thư, in cách đây nửa
thế kỷ, đọc hết chương “Bổn
phận đối với bổn thân” là có hết. Nào là
các bài học về biết trọng linh hồn, phải
quư thân thể, về vệ sinh cơ thể, ǵn giữ
sức khỏe, ăn uống điều độ,
vận động cơ thể, tới những cách đối
xử với nhân quần xă hội để sao cho có tâm
thân an lạc. Nếu có thiếu họa chăng chỉ
thiếu những chỉ dẫn thực tế về nhu
cầu sinh lư, t́nh dục”. Người viết
vội vàng vâng lời, t́m đọc sách Luân Lư Giáo Khoa
Thư. Rồi thắc mắc: chả lẽ ngày xưa thiên
hạ không có nhu cầu sinh lư. Hay là các cụ biết
cả rồi, nên chẳng cần viết ra.
Bác sĩ Nguyễn Ư Đức
|